Մարտին Պետրոսյան

Երևակայական աշխարհի հայ վարպետը

Դեկորատիվ-գունային ու միաժամանակ, գրաֆիկական,գծային չափազանց ինքնատիպ մտածողության տեր արվեստագետ է Մարտին Պետրոսյանը (ծն.1936): Յուղաներկով կտավի կամ ստվարաթղթի վրա կատարված, տարբեր չափերի բնանկարից մեկնող կամ ամբողջապես հորինված նրա պորտրետային ու պեյզաժային աշխատանքները ինչպես և կենցաղային, պատմական, առասպելական, հեքիաթային, դիցաբանական մոտիվներ արծարծող կամ ստեղծագործական ազատ երևակայությամբ ծնված կոմպոզիցիոն-թեմատիկ հորինվածքները աչքի են ընկնում ասես լուսնային, մթնշաղային լույսով ողողված` խավար ու խամրած, աղոտ ու փայլատ, մոնոքրոմ, սակայն խոր ու թափանցիկ տոներով, ուրվագծային հարթ ձևերով և մշակված, պարզեցված ու ոճավորված գծանկարով: Մարտին Պետրոսյանի կերտած գեղարվեստական կերպարները, նույնիսկ կոնկրետ մարդկանց պատկերող աշխատանքները, զգալի չափով դիմազրկված ու փոխակերպված, արտաքին նմանությունը գրեթե կորցրած, տեսողական ռեալ տպավորությունից հեռացած, հոգեբանական նկարագրից զուրկ խորհրդավոր «տեսիլներ» են: Պետրոսյանի ստեղծագործություններից շատերն ըստ էության արտաքին իրականությունից դիտավորյալ կտրված, օրեցօր լճացող ու համահարթվող, գաղափարապես ու բարոյապես սնանկացող հասարակության կյանքից օտարված, գեղարվեստական զուգահեռ իրականության, սեփական ներաշխարհի մեջ ամբողջությամբ պարփակված պատկերներ են: Դրանք ոչ այլ ինչ են, քան գեղարվեստական ուրույն` փոխաբերական ու պայմանական լեզվով արտահայտված այլախոհության վկայություններ:

Պետրոսյանն ազատորեն տիրապետում է իր հարուստ երանգապնակին: Նկարչի կտավներն աչքի են ընկնում խոր կերպարայնությամբ և արտասովոր երևակայությամբ: Հատկապես հետաքրքիր է վարպետի բնանկարը, քանի որ այն շատ հաճախ սյուժետային նկարների խորք է հանդիսանում: Բնանկարներում զգացվում է դաշնությունը մոնումենտալության և քնարականության, հատկանիշ, որ շատ բնորոշ է Հայաստանի բնությանը: Գեղեցիկ, չափի զգացումով ոճավորված ծառերը, սիգապանծ լեռները, հեքիաթային ձկնիկներով խայտացող գետակները ստեղծում են կախարդական աշխարհի տպավորություն:

Դեկորատիվ-գունային ու միաժամանակ, գրաֆիկական,գծային չափազանց ինքնատիպ մտածողության տեր արվեստագետ է Մարտին Պետրոսյանը (ծն.1936): Յուղաներկով կտավի կամ ստվարաթղթի վրա կատարված, տարբեր չափերի բնանկարից մեկնող կամ ամբողջապես հորինված նրա պորտրետային ու պեյզաժային աշխատանքները ինչպես և կենցաղային, պատմական, առասպելական, հեքիաթային, դիցաբանական մոտիվներ արծարծող կամ ստեղծագործական ազատ երևակայությամբ ծնված կոմպոզիցիոն-թեմատիկ հորինվածքները աչքի են ընկնում ասես լուսնային, մթնշաղային լույսով ողողված` խավար ու խամրած, աղոտ ու փայլատ, մոնոքրոմ, սակայն խոր ու թափանցիկ տոներով, ուրվագծային հարթ ձևերով և մշակված, պարզեցված ու ոճավորված գծանկարով: Մարտին Պետրոսյանի կերտած գեղարվեստական կերպարները, նույնիսկ կոնկրետ մարդկանց պատկերող աշխատանքները, զգալի չափով դիմազրկված ու փոխակերպված, արտաքին նմանությունը գրեթե կորցրած, տեսողական ռեալ տպավորությունից հեռացած, հոգեբանական նկարագրից զուրկ խորհրդավոր «տեսիլներ» են: Պետրոսյանի ստեղծագործություններից շատերն ըստ էության արտաքին իրականությունից դիտավորյալ կտրված, օրեցօր լճացող ու համահարթվող, գաղափարապես ու բարոյապես սնանկացող հասարակության կյանքից օտարված, գեղարվեստական զուգահեռ իրականության, սեփական ներաշխարհի մեջ ամբողջությամբ պարփակված պատկերներ են: Դրանք ոչ այլ ինչ են, քան գեղարվեստական ուրույն` փոխաբերական ու պայմանական լեզվով արտահայտված այլախոհության վկայություններ:

Պետրոսյանն ազատորեն տիրապետում է իր հարուստ երանգապնակին: Նկարչի կտավներն աչքի են ընկնում խոր կերպարայնությամբ և արտասովոր երևակայությամբ: Հատկապես հետաքրքիր է վարպետի բնանկարը, քանի որ այն շատ հաճախ սյուժետային նկարների խորք է հանդիսանում: Բնանկարներում զգացվում է դաշնությունը մոնումենտալության և քնարականության, հատկանիշ, որ շատ բնորոշ է Հայաստանի բնությանը: Գեղեցիկ, չափի զգացումով ոճավորված ծառերը, սիգապանծ լեռները, հեքիաթային ձկնիկներով խայտացող գետակները ստեղծում են կախարդական աշխարհի տպավորություն:

Դրամատիզմը, ըստ երևույթին, Մարտին Պետրոսյանի ստեղծագործության ամենաբնորոշ գիծն է: Լարումը, խորությունը, զսպվածությունը նրա նկարչությանը հաղորդում են ինչ-որ հատուկ լրջմտություն: Այս հատկությունները մեծ մասամբ բացատրվում են նաև մեր բնաշխարհի բնույթով, որն այս հայեցակետից սակավ է բացահայտվել արդի կերպարվեստում: «Մեր ընտանիքը», «Համբույր», «Դիմանկար», «ՙԻնքնադիմանկար աղջիկների հետ», «Բզեզով աղջիկը», «Իմ հեքիաթը», «Աղջիկները սարերում» գործերը լուծված են խստաշունչ երանգներով, որոնք կտավներին տալիս են ընդգծված առնականություն [1, էջ 305-308]: Այստեղ գերիշխում են սևը, կանաչը, կապույտը, սպիտակը: Պետրոսյանի կտավներում գույնը ձեռք է բերում մի առանձին թանձրություն և ամուր նյութականություն: Գույները շատ ներդաշնակված են, չնայած ոչ վառ գույների կիրառմանը, այնուամենայնիվ ներկապնակը հարուստ է:

Չափազանց արտահայտիչ ու ազգային գծերով լի է նաև Մարտին Պետրոսյանի գծանկարը: Երաժշտական գծերը մերթ նրբորեն ճկվում են իբրև ուռենի և ասես մելամաղձոտ երգ են ասում, մերթ կտրուկ, եռանդուն շարժումով ուրվագծում մեր հզոր, անսասան լեռները: Ամենայն ուշադրության է արժանի «Պապը և շաղգամը» հեքիաթի նրա պատկերազարդումը: Նկարիչը ռուսական ժողովրդական հեքիաթի գործողությունը անբռնազբոս կերպով տեղափոխել է լեռների երկիրը և հաղորդել նրան նոր ազգային հնչողություն: Այս պատկերազարդումների ազգային բնույթն անշուշտ չի սպառվում սոսկ այն բանով, որ ծերունին ու իր պառավ կինը հայկական տարազով են, այն արտահայտված է ստեղծագործության արտահայտչամիջոցներում, նրա ոգու, ոճավորման տարրերի մեջ, որտեղ յուրաքանչյուր ժողովրդի մոտ դրսևորվում է վառ ինքնատիպություն:Միևնույն բնանկարային մոտիվը գործում է ամբողջ գրքույկի մեջ, սակայն նկարիչը ոչ մի տեղ իրեն չի կրկնում: Պետրոսյանը կարողացել է հաղորդել հեքիաթի զգացումը, և ընթերցողը էջերը շրջելով տեղափոխվում է մի ինչ-որ անսովոր, բայց ոչ մտացածին աշխարհ: Այն ճշմարտացի է և ոչ ճշմարտանման:Մարտին Պետրոսյանը ձևավորել է նաև Հ. Թումանյանի «Գառնիկ ախպեր» ու «Զարմանալի աշուղը» հեքիաթները: Պետրոսյանի գրաֆիկական աշխատանքները «ձևավորում» հասկացությամբ չեն սահմանափակվում:

Դրանք ավելի շուտ գրաֆիկական առանձին գործեր են` ստեղծված ոչ թե գրական աղբյուրների մոտիվներով, այլ միանգամայն ինքնուրույն գեղարվեստական արժեք ունեն, իսկ մեծ մասամբ` նաև համարժեք են գրական երկերին: Պետրոսյանը ձևավորել է նաև «Սասունցի Դավիթ» էպոսը, որտեղ նկարիչը ստեղծել է էպոսի լայնածավալ համադրական պատկերը: Պետրոսյանի «Սասունցի Դավթի» մեկնաբանությունը առավել քնարական է, բանաստեղծական և բացահայտում է ժողովրդական դյուցազներգության մաքրությունը:Հիշարժան են նաև Վարդան Այգեկցու առակների նրա ձևավորումները, որտեղ արտահայտված են նկարչի բացառիկ երևակայությունը: Պատկերվող առարկայի հանդեպ Պետրոսյանի վերաբերմունքն ու մասնակցության չափը այնքան ակտիվ են, որ դիտողը ակամա ընկնում է ինչ-որ անծանոթ, ֆանտաստիկ աշխարհ, բայց միաժամանակ` այնքան իրական ու համոզիչ, որ հավատում ես նրա գոյությանն ու ճշմարտացիությանը[1, էջ 305-308]: Երբեմն պահպանողական տեսակետներ ունեցող որոշ մարդկանց Պետրոսյանի ստեղծագործությունը կարող է անիրական թվալ, սակայն Մարտին Պետրոսյանը այն եզակի հայ նկարիչներից է, ով չի սահմանափակում իր երևակայությունը, այլ ընդհակառակը, ամբողջովին տրվում է դրան: Նրա երևակայությունը սահման չունի և դրան միանում է բացառիկ տաղանդը:

ՀԱՍԱՐԱԿԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ

8-րդ դասարան

ՎԵՐԱՄՇԱԿՎԱԾ ՓՈՐՁՆԱԿԱՆ ՀՐԱՏԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

Տպագրված է «Տիգրան Մեծ» հրատարակչություն ՓԲԸ տպարանում
Հեղինակներ՝ Սիլվա Պետրոսյան, Սերոբ Խաչատրյան, Հայաստան Գրիգորյան, Մադլենա Առաքելյան
Խորհրդատու՝ Գևորգ Հակոբյան
Խմբագիր՝ Արտակ Սուրենի Ոսկանյան
Սրբագրիչ՝ Անահիտ Պապյան
Ձևավորումը՝ Նվարդ Հայրապետյանի
Շապիկի ձևավորումը՝ Արամ Ուռուտյանի
Էլեկտրոնային կրթական ռեսուրսներ տրամադրող խումբ՝  «ՓԻ ԱՐ Ֆոկուս» ՍՊԸ
TOP